چه کتابی برای فرزندان خود بخریم؟ بخش اول
۱. نوزادان
رشد شخصیتی
شاید شما هم تصدیق کنید که نوزادتان آدم مستقل، آزادی‌خواه، تنوع‌طلب و گریزان از تمرکز طولانی است. میل شدیدی به بازی، حرکات موزون به‌ویژه با شنیدن هر نوای شاد و هم‌صحبتی با شما دارد.
رشد شناختی
به‌نظر پیاژه، روان‌شناس و نظریه‌پرداز مشهور کودک، نوزاد شما تا ۲ سالگی در مرحله حسی-حرکتی است. با کمک درک کودکانه خود اشیاء شبیه به هم را کنار یک‌دیگر قرار می‌دهد و روش‌های ساماندهی و طبقه‌بندی را یاد می‌گیرد.
رشد زبانی
حتما شما هم با شنیدن اصواتی مثل غان‌وغون‌کردن نوزادتان به‌ذوق آمده‌اید و کلی قربان‌صدقه‌اش رفته‌اید. این مرحله‌ای‌ست که نوزاد به شنیدن نام خودش و همچنین به آواها و اصوات دیگران واکنش نشان می‌دهد. به‌تدریج مرز بین واج‌ها، هجاها و کلماتی را که از دهان دیگران می‌شنود می‌شناسد. درواقع مغز آمارگیر او مثل یک ضبط‌صوت دائم درحال طبقه‌بندی صداهای محیط و آد‌م‌های اطرافش است. تا اینکه اولین کلمه‌ها را خود به‌زبان می‌آورد. اسم اشیاء، اندام‌های بدن و اطرافیانش را یاد می‌گیرد و تا حدود ۲ سالگی، دایره واژگانی‌اش بین ۱۵۰ تا ۳۰۰ کلمه را دربر می‌گیرد. جالب آنکه هرچه تعداد کتاب‌ها و قصه‌هایی که برای نوزادتان می‌خوانید بیشتر باشد، لغت‌های بیشتری در مغز فعالش جا می‌گیرد.
رشد اجتماعی و عاطفی
درست مثل یک آیینه از دیگران تقلید می‌کند و ادای بزرگ‌ترها را درمی‌آورد. پس باید خیلی مراقب باشید چون امنیت، اشتیاق، اجتناب و آشفتگی را از شما به‌سادگی دریافت می‌کنند. همچنین اگر مدت طولانی کنارشان نباشید ممکن است دچار اضطراب شوند.
رشد اخلاقی
نمی‌شود از نوزاد نورسیده انتظار داشت چیزی از ارزش‌های اخلاقی بداند! تنها چیزی که او از درست یا غلط بودن سردر می‌آورد، احساسات مربوط به رفع نیازهایش است. نوزاد وقتی گرسنه یا تنهاست حس خوبی ندارد. اما دو سالگی آغاز دیدن تفاوت در رفتارهاست.
انتخاب کتاب
کتاب‌ها و بازی‌هایی را پیشنهاد می‌کنیم که به رشد زبانی و تقویت مهارت‌های حرکتی و دیداری نوزاد کمک کنند. اجازه دهید کودکان اندام‌های آشنای بدن را در کتاب‌های تصویری شناسایی کنند.
کتاب‌ها و بازی‌های پارچه‌ای، مقوایی، سفره‌ای با متن‌ها و تعداد کلمات کم و گرافیک ساده با رنگ‌های تخت مناسب این دوره سنی هستند. همچنین مواد اولیه باید از سوی وزارت بهداشت تأیید شده باشد.
۲. خردسالان تا پیش از دبستان
رشد شخصیتی
کودک شما تا ۳ سالگی متوجه می‌شود که هویت جداگانه‌ای از شما و اعضای دیگر خانواده دارد. نیاز به امنیت پیدا می‌کند و خود را به‌عنوان «من» می‌شناسد و این من را مرکز جهان می‌داند! اگر اشتباهی از او سر بزند، انتظار داشته باشید که انکار کند یا آن را گردن دیگری بیندازد. یاد می‌گیرد که عواطف خود را تاحدی کنترل کند و اعتمادبه‌نفس داشته باشد.
رشد شناختی
از نظر شناختی کودک ۲ تا ۷ ساله در مرحله پیش‌عملیاتی قرار دارد. با کمک زبان روابط بین اشیاء را درک می‌کند و مفهوم پیکربندی فضایی، رنگ، اندازه و شکل اشیاء را یاد می‌گیرد. می‌تواند دو چیز را باهم مقایسه کند اما طبقه‌بندی را براساس یک ویژگی مثل رنگ یا اندازه انجام می‌دهد. درک نسبی از کمیت و مقدار چیزها پیدا می‌کند، اما هنوز درک مبهمی از زمان دارد. ظهور قابلیت روایتگری به‌گونه شگفت‌انگیزی با ثبت اولین خاطرات در ذهن کودک ارتباط دارد، به‌طوری‌که بزرگسالان اولین خاطره‌ای را که به یاد می‌آورند مربوط به ۳ تا ۴ سالگی‌شان است.
رشد زبانی
کودک نوپای شما در این سنین به‌تدریج از زبان برای شناخت دنیای اطرافش استفاده می‌کند. جمله‌بندی را تا حدی یاد گرفته و در کاربرد زمان گذشته ماهر می‌شود اما گاهی هم نشانه‌ها و ضمایر را پس‌وپیش ادا می‌کند. از ادای آواها و ضرباهنگ کلام لذت می‌برد و نسبت به خط نوشتاری کنجکاوی نشان می‌دهد. در این مرحله دایره واژگانی‌اش به ۹۰۰ کلمه می‌رسد. همچنین قابلیت روایی و روایتگری در کودک ۳-۴ ساله پدیدار می‌شود. یعنی از وقتی که فعل و فاعل را کنار هم می‌چیند.
رشد اجتماعی و عاطفی
کودک به این باور می‌رسد که دیگران هم مثل خودش احساس دارند و با مشاهده حالت چهره دیگران احساسات آن‌ها را تشخیص می‌دهد. از بازی با همسالان خود لذت می‌برد و در فعالیت‌های گروهی مشارکت می‌کند، اما بیشتر دلش می‌خواهد رئیس‌بازی کند و حتی گاه پرخاشگری‌هایی هم از او سر می‌زند. گشت‌وگذار در محل‌های جدید را دوست دارد و عاشق لباس مبدل، ایفای نقش و بازی‌های خلاقانه است.
رشد اخلاقی
براساس نظریه لارنس کولبرگ، اولین مرحله رشد اخلاقی (مرحله پیش‌عرفی) از ۴ سالگی شروع می‌شود. قضاوت اخلاقی کودک بیشتر بر پایه دریافت پاداش و جلوگیری از مجازات و تنبیه است. به‌آرامی کودک شما متوجه رفتارهای اشتباه و نتیجه آن می‌شود. مثلاً او نمی‌داند چرا زدن دیگران اشتباه است اما خوب می‌داند که اگر بچه‌های دیگر را بزند بزرگ‌ترها دعوایش می‌کنند. بنابراین یاد می‌گیرد کارهایی را انجام ندهد که به تنبیه‌شدن ختم می‌شوند. درعوض، کار و رفتاری را اخلاقی می‌داند که پیامدش او را به پاداش برساند. همچنین در این سنین ارزش‌های حاکم بر خانواده و هنجارهای آن را یاد می‌گیرد.
انتخاب کتاب
• کتاب‌های صوتی قصه، شعر و چیستان دارای ضرباهنگ برای گوش‌دادن و تکرار آن‌ها؛
• کتاب‌های تصویری با موضوع حیوانات، خانواده، مردم و محیط؛
• جورچین‌های تصویری ساده، کتاب‌های مفهومی درباره شمارش اعداد، رنگ، اندازه، شکل و کاربرد چیزها؛
• کتاب‌های تصویری و پارچه‌ای دارای شخصیت‌هایی برای تقویت قصه‌گویی و روایتگری کودک؛
• کتاب‌هایی که به درک توالی زمان کمک می‌کنند، مثل آشنایی با فصل‌های سال.
• کتاب‌های قصه با شخصیت‌های زودجوش، خوش‌مشرب و مهربان.
• کتاب‌هایی با شخصیت‌هایی که متوجه اشتباه خود می‌شوند و ارزش‌های اخلاقی را درک می‌کنند.